Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın kurucuları arasında yer aldığı BRICS, son yıllarda Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin de üyelikleriyle genişledi.
Rus yetkililere göre, 16. zirvede üye ülkelerin yanı sıra 32 ülkenin temsil edilmesi ve 24 ülkenin devlet lideri düzeyinde katılım göstermesi bekleniyor. Bu ülkeler arasında Türkiye gibi üyelikle ilgilenen devletler de yer alıyor.
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Genel Sekreteri Zhang Ming’in yanı sıra, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Avrasya Ekonomik Birliği’nden yetkililer ve Yeni Kalkınma Bankası (NDB) Başkanı Dilma Rousseff de zirveye katılması beklenen önemli isimler arasında bulunuyor.
En dikkat çekici konulardan biri ise zirveye bir Avrupalı liderin katılması oldu. Şu anda Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri olan eski Portekiz Başbakanı António Guterres de zirveye katılmak üzere Kazan’a gitti. Ukrayna Dışişleri Bakanlığı, sosyal medya platformu X’te yaptığı bir paylaşımda, bu durumu “barış davasını ilerletmeyen ve BM’nin itibarına zarar veren yanlış bir seçim” olarak nitelendirdi.
Zirvenin beklenen ana gündem maddeleri
Dünya nüfusunun yarısını ve küresel ekonominin üçte birini temsil eden BRICS ülkeleri, 16. zirvesini Rusya’ya bağlı Tataristan Cumhuriyeti’nin başkenti Kazan’da gerçekleştiriyor. Bu önemli toplantının, uluslararası arenada dengeleri değiştirebilecek nitelikte gelişmelere sahne olması bekleniyor.
Liderler Zirvesi’nin dar kapsamlı toplantısında konuşan ve bu yıl birliğin dönem başkanlığını yürüten Rusya’nın çalışmalarını anlatan Putin, “BRICS’i güçlendirerek, dünya sahnesindeki rolünü artırmaya çalıştık. Siyaset, güvenlik, ekonomi, finans ve insani ilişkiler alanlarında üyelerimiz arasındaki iş birliğine katkı sağladık.” ifadelerini kullandı.
Bugün gerçekleşen toplantıda, bölgesel çatışmaların çözümü de dahil olmak üzere çeşitli güncel meseleleri ele alacaklarını söyleyen Putin, “Ayrıca, BRICS çatısı altında finansal alandaki iş birliğini derinleştirmeyi ve birliğimizin genişlemesini de görüşeceğiz.” dedi.
Küresel Güney’den ülkelerin BRICS’e yoğun ilgi gösterdiğini ve 30’dan fazla devletin iş birliği yapmak istediğini vurgulayan Putin, “Aynı zamanda, birliğin dengesini korumalı ve etkinliğinin azalmasını engellemeliyiz.” şeklinde konuştu.
Güney Afrika’da düzenlenen önceki BRICS Liderler Zirvesi’nde, birliğe yeni devletlerin katılımına yönelik çalışma yapma kararı aldıklarını hatırlatan Putin, bugünkü zirvenin ardından yayımlanacak Kazan Bildirisi’nde bu kararın yansıtılmasının önemli olduğunu ifade etti.
BRICS genişleyecek mi?
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 12 Eylül’de yaptığı bir açıklamada, BRICS’e 34 ülkenin “çeşitli şekillerde” katılmak istediğini belirtmişti.
Türkiye’nin de ilgi gösterdiği birliğin genişleme süreci hakkında konuşan Kremlin Dış Politika Danışmanı Yuriy Uşakov, 11 Ekim’de gazetecilere yaptığı açıklamada, “BRICS’in kapıları, birliğin temel prensiplerini ve hedeflerini paylaşan, benzer düşünce yapısına sahip devletlere açıktır. Birlikle ilgili olası yeni bir genişleme sürecine gelince, bu konuda farklı görüşler mevcuttur.” ifadelerini kullanmıştı.
Yüksek Mesleki Gelişim Merkez Komitesi Müdür Yardımcısı Aleksandr Korolev ise Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi (RIAC) için yazdığı makalede, BRICS’in esnek ve gayriresmi bir yapıya sahip olduğuna dikkat çekti.
Bu durumun, dünya genelinde birçok ülke için birliğe üyeliği daha çekici hale getirdiğini vurgulayan Korolev, “Üye olmak isteyen ülkeler, BRICS’e katılmanın zahmetsiz bir süreç olduğunun bilincindedir. Üyelik, ekonomik kaynakların kaybı veya ulusal egemenliğin devri gibi ek maliyetler veya fedakarlıklar gerektirmeyecektir.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Uzmanlar, BRICS’e gösterilen uluslararası ilginin birliğin yeni üyelerle genişlemesine ve farklı iş birliği formatlarına yönelik atılabilecek adımların Kazan’daki zirvenin ana gündem maddelerinden biri olacağına işaret ediyor.
Dolara karşı yeni ödeme sistemi
Söz konusu zirvenin ana gündem maddeleri arasında BRICS ülkelerinin kendi aralarında bir ödeme sistemi geliştirmesi bulunuyor. Bu adımla, SWIFT adı verilen uluslararası finansal ağa alternatif oluşturulması hedefleniyor. Rusya, Ukrayna savaşını başlatmasının ardından SWIFT sisteminden çıkartılmış ve bu durum ülkenin ticari ilişkilerinde sıkıntı yaratmıştı.
Gündeme dair görüşmeler
Zirve, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişiminin başladığı Şubat 2022’den bu yana Rusya topraklarında düzenlenen en yüksek düzeyli uluslararası toplantı olarak dikkat çekiyor. Bu durum, Putin’in Batı’nın izolasyonuna yanıt verdiği şeklinde değerlendiriliyor. Zirveden çıkacak kararlar, ortak deklarasyonla kamuoyuna duyurulacak ve zirve, Putin’in düzenleyeceği basın toplantısıyla son bulacak.
Zirvede, Orta Doğu’da yaşanan ve giderek artan gerilimin de ele alınması ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu konuda Türkiye’nin pozisyonunu muhataplarına aktarması bekleniyor. Erdoğan’ın zirve sırasında çeşitli liderlerle ikili görüşmelerde bulunması ve bölgesel meselelerde iş birliği olanaklarını değerlendirmesi öngörülüyor.
Erdoğan ve Putin arasında kritik görüşme
Zirvenin en dikkat çekici konularından biri, Türkiye’nin BRICS’e olası üyeliği olarak öne çıkıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, zirve kapsamında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir araya gelerek bu konuyu detaylı bir şekilde ele alacak.
Türkiye, BRICS ile işbirliğini samimi bir şekilde geliştirmek istediğini defalarca dile getirdi. Cumhurbaşkanı Erdoğan daha önceki açıklamalarında, “Türkiye olarak BRICS ile işbirliğimizi samimi bir şekilde geliştirmek istiyoruz. İnşallah Kazan zirvesinin buna vesile olacağına inanıyorum” ifadelerini kullanmıştı. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da Çin ve Rusya ziyaretlerinde, “BRICS’e üye olmak istiyoruz.” açıklamasıyla Ankara’nın bu niyetini somut şekilde dile getirmişti.
NATO’nun en büyük ikinci ordusuna sahip olan Türkiye, tarihsel olarak Batı’nın yanında yer alsa da BRICS’e adaylıkla ilgilenen ülkeler arasında başı çekiyor. Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov da Türkiye’nin NATO üyesi olmasının BRICS üyeliği önünde engel oluşturmadığını belirtmişti.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan kısa süre önce yaptığı açıklamada, jeopolitik değişimin Türkiye’nin AB üyeliğinin defalarca reddedilmesinden kaynaklandığını ima etti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Putin arasındaki görüşme, iki ülke ilişkilerinin derinleşmesi açısından büyük önem taşıyor. Görüşmede, enerji projeleri, savunma sanayii işbirliği ve bölgesel konuların yanı sıra Türkiye’nin birliğe katılım sürecinin de ele alınması bekleniyor. Kremlin’den yapılan açıklamada, görüşmelerde ticari ilişkilerin ele alınacağı, 2023 yılında 55,4 milyar dolara çıkan hacmin daha da arttırılmasına odaklanılacağı kaydedilmişti.
Erdoğan ile Putin arasında yapılacak görüşmede, ekonomi, ticaret ve enerji gibi ikili ilişkilerin yanı sıra bölgesel konuların da ele alınması öngörülüyor. Ankara, Rusya-Ukrayna savaşının kalıcı bir anlaşmayla sona erdirilmesi çağrısında bulunurken, Karadeniz’de seyri sefer güvenliği için yeniden devreye girmeye çalışıyor. BM ile 2022-2023 arasında işletilen Karadeniz Tahıl Girişimi’ni canlandırmak isteyen Türkiye, bu konuda hem taraflarla hem de BM Genel Sekreteri Antonio Guterres ile temas içinde.
Türkiye, zirvede Batı ile Doğu arasında kurmaya çalıştığı “denge politikasını” vurgulamayı ve BRICS ile ilişkilerini geliştirme niyetini somutlaştırmayı hedefliyor. Ankara hükümeti, BRICS ile işbirliğinin Avrupa Birliği ile yürüttüğü gümrük birliği anlaşmasına alternatif değil, tamamlayıcı olduğunu vurguluyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da zirvede, BRICS ile işbirliği konusunda Türkiye’nin kararlılığını yinelemesi bekleniyor.
Türkiye’nin, BRICS zeminini Çin ile ikili ekonomik ilişkiler açısından da kullanma niyeti bulunuyor. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar’ın Çin’e gerçekleştirdiği ziyaretler, özellikle enerji alanında işbirliği fırsatlarını gündeme getirmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Çin’e resmi bir ziyaret gerçekleştirmek istediği ve aynı şekilde Şi Cinping’in de Türkiye’ye davet edilmesinin gündemde olduğu belirtiliyor.
