Çok yüzlü madalyon: Kafkas-2020 Tatbikatı

Rusya tarafından öncülük edilen Kafkas-2020 tatbikatı, bu ayın sonlarında başladı. Rusya’dan 80 bine yakın askerin bulunduğu tatbikatta; Belarus, Çin, İran, Pakistan, Ermenistan ve Myanmar’dan yaklaşık 1000 askerin katılmasına karar verilmişti. Tatbikatın yapılacağı alanlar Güney ve Kuzey Kafkasya’daki Kapustin Yar, Aşuluk, Adanak, Pordboy poligonları ve Karadeniz ile Hazar Denizi suları olarak belirlendi. 26 Eylül’de tamamlanan tatbikatta 60 savaş uçağı, 30 savaş gemisi, 250 tank, 450 zırhlı araç, 200 top ve roket fırlatma sistemleri yer aldı.

Ermenistan, Kafkas-2020 tatbikatının bittiği günün ertesinde yani 27 Eylül’de sabah saat 06.00 sularında Azerbaycan’a karşı saldırı düzenledi. Terter’in Gapanlı, Ağdam’ın Çıraklı ve Orta Garvand, Fuzuli’nin Alhanlı ve Şükürbeyli Cebrayıl’ın Çocuk Mercanlı köylerinde bombardıman hareketi başlatıldı. Ermenistan’ın bu hukuksuz ve özellikle sivillere yönelik olması hasebiyle insanlık dışı olan operasyonunun, Kafkas-2020 tatbikatıyla ilişkisi üzerine geniş çaplı bir değerlendirme yapıldığında çeşitli sonuçlar ortaya çıkıyor.

Rusya’nın güneybatı bölgesinde askeri kapasitesini ölçmek için düzenlediği söylenen Kafkas-2020 tatbikatının, esasen Rusya’nın Karadeniz ve Hazar bölgelerindeki askeri güç ve hakimiyetini göstermek için yapıldığı düşünülüyor. Genel olarak Şangay İşbirliği Örgütü ve Kolektif Güvenlik Örgütü ülkelerinin katıldığı bu tatbikata, Azerbaycan’ın davet edilmesinin ise bir stratejik hamle olduğu öne sürülüyor. Hazar Askeri Araştırma Enstitüsü Yöneticisi Jasur Sumerinli’ye göre, Moskova Azerbaycan’ın Ermenistan ile birlikte herhangi bir tatbikata katılmayacağını çok iyi bilmesine rağmen; bir “tarafsızlık” göstergesi olarak Azerbaycan’a davet gönderdi. Tatbikatın merkezindeki örgütlere üye olmayan Azerbaycan, beklenen bir sonuç olarak Ermenistan’ın bulunduğu tatbikatta yer almayacağını belirtti. Azerbaycan’ın tatbikatlara gözlemci göndermesi ise “kibar bir ret” olarak değerlendirildi. 

Tatbikat Ermenistan için ne ifade ediyor?

Ermenistan’ın tatbikatta yer alma amacı ise, kendi çıkarlarını düşünmesi şeklinde değerlendirildi. Ermenistan bu çıkarları doğrultusunda, Azerbaycan ile çatışmalarını hatırlatıyor ve Rusya’nın askeri müttefiki olarak yardımına güvenme hakkına sahip olduğunu açıkça ortaya koyuyor değerlendirmesi yapıldı. Analist Azad İsazade’ye göre Ermenistan, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’ne katılımını hatırlatmak amacıyla tatbikat faktörünü kullandı.

Analistler, Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki çatışmanın, Rusya’nın Hazar hakimiyetinde bir araç olduğunu öne sürdü. Çatışmalar, Hazar hidrokarbonlarının ihracatı için Batı yollarının yakınlarından geçtiği için önem arz ediyor. Bölgedeki gerilimler Moskova’nın Avrupa’daki petrol ve gaz piyasasındaki konumu için önemli bir yer tutuyor.

Rusya’nın Hazar bölgesinde çok yönlü çıkarları var

Hazar hakimiyetinin tarihsel geçmişine bakıldığında SSCB’nin dağılmasından önce Rusya ve İran kontrolünde olan bölgenin, dağılmanın ardından 5 devletin ortak kullanım alanı haline gelmesiyle güç mücadelelerine sahne olduğu görülür. Hazar bölgesine yönelik tutumu tamamen stratejik olan Rusya, esasen bölge kaynaklarına değil, bölgedeki kaynakların Batıya gidişindeki kontrole muhtaç hissetmektedir. Bölgedeki ülkeleri kontrol altına alarak enerji boru hatlarını kendi sınırlarından geçirmek isteyen Rusya, böylece enerji ihtiyacındaki devletleri kendisine bağımlı hale getirmeyi amaçlamıştır. Hatta Rusya, çıkarları doğrultusunda yeni boru hatlarının yapılmasına engel olarak Sovyetler zamanından kalan ve kendi sınırlarından geçen eski güzergahların kullanılmasının avantajlarını edinmek stratejisini gerçekleştirmiştir. Rusya bu bölgede kendi çıkarlarını korumak için zaman zaman güvenliği tehdit eden unsurları kendi lehine olacak şekilde desteklemiş, başka bir deyişle yüzde yüz güvenlik anlayışıyla hareket etmekten kaçınmıştır. Bütün bunlar düşünüldüğünde, Kafkas-2020 tatbikatının ve buna bağlı olarak Hazar kontrolünün Rusya için ehemmiyetinin anlaşılması zor olmayacaktır.

Tatbikat Azerbaycan ve Gürcistan için bir tehdit miydi?

Rusya ve Azerbaycan arasında artan bir gerginlik hali vardı. Yakın zamanda Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan çatışmalarda, Rusya’nın Ermenistan’a silah ikmalinde bulunması Bakü’nün Moskova’ya karşı tavrını sertleştirdi. Rusya’nın alışık olmadığı bir durum yaşandı ve Azerbaycan, Suriye’den dönen Rus hava kuvvetleri uçaklarının hava sahasına inmesini engelledi. Kafkas-2020 tatbikatı da ister istemez bir mesaj olarak değerlendirildi. Luke Coffey’in Arab News’te yer alan bir yazısında, Rusya’nın Güney Kafkasya’yı doğal etki alanı gördüğü ve askeri tatbikatın çoğu Kuzey Kafkasya’da gerçekleşse de Rusya’nın aslında bu tatbikat yoluyla Güney Kafkasya’da Gürcistan ve Azerbaycan’a bir mesaj gönderdiği belirtildi. Tatbikatın Azerbaycan için oluşturduğu risklerden bahseden Coffey, tatbikatın bir kısmının Rusya sınırlarının dışında -Ermenistan’da ve Ermeni birlikleriyle- gerçekleşmesine de dikkat çekti. Ona göre Azerbaycan sınırlarından çok da uzak olmayan bir bölgede, 1500 kadar Rus ve Ermeni askerin birlikte hareket etmesi bir riskti. Tatbikatın gidişatını da değerlendiren Coffey, Rus Deniz Kuvvetleri’nin Azerbaycan sınırının hemen kuzeyindeki Hazar kıyılarına amfibi saldırı düzenlemesine, Çin’in tatbikat kapsamında Hazar kıyılarındaki Astarhan bölgesine asker göndermesine, Rus ve İran donanmalarının da Hazar Denizi’nde birlikte tatbikat yapmasına dikkat çekti ve İran ile Azerbaycan ilişkileri ne kadar iyi göründe de iki ülkenin aslında görünmeyen bir gerilime sahip olduğunu öne sürdü. Yine Rusya’nın 2008’de işgal ettiği Abhazya ve Güney Osetya bölgelerinde tatbikat yapmasının, Gürcistan için endişe verici bir durum olduğunun da altını çizdi. Gürcistan ve Rusya gerginliğine dair yeni bir iddia ortaya atıldı. İddiaya göre Gürcistan, Rusya’dan Ermenistan’a giden mühimmata engel oldu. Bu duruma karşı Rusya’dan, “Tekerimize çomak sokmaya devam edersen, ilişkiler zarar görür.” tepkisinin verildiği de öne sürülen iddialar arasında bulunuyor.

“Rusya Kafkasya’da kimin patron olduğunu gösterdi”

Rus haber ajansı Vzlyad’da yer alan Alexander Timokhin imzalı bir yazıda ise tatbikatın siyasi yönü değerlendirildi ve tatbikatın Ermenistan-Azerbaycan ihtilafının şiddetlendiği bir sırada, Türkiye’nin Azerbaycan’da son zamanlarda gerçekleştirdiği “kışkırtıcı” tatbikatlara açıkça bir cevap olduğu ileri sürüldü. Kafkas-2020 tatbikatına Ermenistan ve İran birliklerinin katılmasının da boşuna olmadığı belirtilen yazıda, iki ülkenin Türkiye’nin bölgedeki etkisini artırmak istemediği de kaydedildi. Tatbikatın doğası gereği Türkiye ve Azerbaycan’a bir ima içerdiği öne sürülen yazıda, Kafkas-2020 komuta timinin Kafkasya’da “patronun” kim olduğunu Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan’a gösterdiği gibi cüretkar ifadelere de yer verildi.

Farklı seslerin yükseldiği Rus basın organları da var. Örneğin MKRU’da yer alan bir yazıya göre Rusya’nın Karabağ’da yeni bir savaş istemesi olasılık dışı olarak nitelendirildi. Moskova’nın pandemiden kaynaklanan küresel kriz, Belarus olayları, Navalnıy meselesi ile gelen Batı gerginliği gibi pek çok problemin yanı sıra böyle bir çatışma istemeyeceği öne sürüldü. Hatta bu savaşa sebep olanların Rusya’yı sırtından vurduğu belirtilerek, keskin ifadelere yer verildi.