Ukrayna ordusu, Rusya’nın Şubat 2022’deki saldırısından sonra kendini savunmak için mücadele ederken, Ukrayna Hava Kuvvetlerinin yetersizliği kendini kısa sürede gösterdi. Zira Rusya karşısında yine Sovyetlerden kalma MiG-29 ve Su-27 uçakları dışında ciddi bir Ukrayna Hava Kuvvetleri varlığından söz etmek mümkün değildi.
Rusya’nın 2022 yılı sonlarına doğru Donbass merkezli yeni stratejiye geçmesi, Ukrayna Hava Kuvvetleri açısından Ukrayna’ya zaman kazandırırken, 2024 yılının ilk aylarında yine Donbass bölgesinde baş gösteren Rus ilerleyişi ve füze saldırıları, Ukrayna için kazanılan zamanın dolmak üzere olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi. Özellikle Kharkiv bölgesinde yeniden başlayan Rus ilerleyişi, F-16’ların hem önleme hem yakın yer desteği açısından ne kadar hayati bir önem taşıdığını gözler önüne seriyor.
Şu ana kadar Danimarka, Hollanda, Norveç ve Belçika Ukrayna’ya F-16 gönderme taahhüdünde bulundu ve Ukrayna Hava Kuvvetleri sözcüsü İlya Yevlash, bu hafta bazı Ukraynalı pilotların savaş uçaklarını uçurma eğitimlerini tamamladıklarını söyledi. Ukraynalı pilotlar ve yer personeli, aylardır Ukrayna’nın Batılı ortakları tarafından eğitiliyor.
Rusya – Ukrayna savaşı başında Ukrayna Hava Kuvvetleri’nin genel durumu
Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nün yıllık Askeri Denge raporuna göre, 2022’nin başında Ukrayna’da 71 adet Su-27 ve MiG-29 savaş uçağı, 14 adet Su-24M bombardıman uçağı ve 31 adet Su-25 saldırı uçağı bulunuyordu. Rusya ise operasyonel olarak 1000’den fazla uçağa sahipti.
Ukrayna Hava Kuvvetlerinin bel kemiği olan MiG-29 uçakları, envanterindeki diğer uçaklar gibi Sovyetler Birliği 1991’de çöktüğünde Kiev’e Moskova’dan miras kalmış uçaklardı. Haliyle Sovyetler sonrasında modernizasyon süreçleri birbirine yakın şekilde gelişti. Ukrayna’daki Lviv Devlet Uçak Onarım Fabrikası, Mig-29 uçaklarını NATO tarzı radyo ve GPS ile modifiye etti ve aynı zamanda radar menzilini yaklaşık 69 kilometreden 100 kilometreye çıkarmak için eskimiş radarlarını da değiştirdi.
Ukrayna Hava Kuvvetleri, tıpkı Deniz Kuvvetleri gibi Kırım’ın Rusya tarafından ilhakı sırasında ağır bir darbe aldı. İlhak sürecinde Rusya, Ukrayna’nın 45 adet MiG-29 uçağına el koydu. Anlaşmalar çerçevesinde 33 adedini geri gönderse de 12 adedini elinde tuttu. Ukrayna, geri gönderilen 33 uçaktan 14 adedini yeniden hizmete sokabildi. Çünkü bu uçaklar ilhak sürecinde zarar görmüştü.
Bu yenilenmiş uçaklar ilk olarak 2014 yılında başlayan Donbass bölgesindeki çatışmalarda yer aldı. Bunlar MiG-29MU1 ve MU2 olarak biliniyor. Ancak Ukrayna, süpersonik, çift motorlu, tek koltuklu MiG-29’lardan en az 18 tanesini kullanımdan kaldırılmak durumunda kaldı. Bu yüzden Ukrayna Hava Kuvvetleri, eski ve uçamayan uçakların gövdelerini kurtarma ve yenilemeye yönelik çalışmalar yürütmeye başladı. Depodan çıkarılmış bu savaş uçaklarının envanterdeki en az gelişmiş uçaklar olduğu tahmin ediliyordu.
Çatışmalar, 2022 yılında Rusya ile savaşa dönüştüğünde Rusya’nın Ukrayna karşısındaki orantısız gücü kendini daha ilk günde gösterdi. Ukrayna’nın operasyonel kabiliyetini artırmak adına savaş ortamında fazla şansı yokmuş gibiydi. Ancak Polonya’nın girişimleriyle Ukraynalı MiG uçakları için yeni bir süreç başladı.
Rusya’nın beklemediği bir şekilde Slovakya ve Polonya, yaklaşık 33 adet MiG-29 savaş uçağını Ukrayna’ya transfer etti. Bunların çoğu, onları NATO standartlarına getirecek güncellenmiş aviyonik sistemler ve silahlarla donatılmıştı.
Bir zamanlar Varşova paktı ülkesi olan Slovakya, Çekya’nın aksine onlarca yıl çok sayıda MiG-29 uçurdu. Bu uçaklar için en son 2009 yılında, NATO uyumlu radyolar ve navigasyon ekipmanlarıyla iyileştirilmesi için yatırımlar yaptı. Dolayısıyla Ukrayna’ya hibe ettiği savaş uçakları, esas olarak Ukrayna’daki MiG-29MU1’lerle aynı standarda getirildi.
Polonya ise FA-50, F-16 ve F-35 ile oluşacak yeni hava gücünden dolayı artık emekliye ayrılan 20’ye yakın Mig-29 uçağını verdi. Polonya’nın verdiği uçakların, tamamen NATO tarzı bir modernize programından geçtiği belirtildi.
O günlerde The Telegraph’a açıklama yapan Ukraynalı MiG-29 pilotu Binbaşı Vadym Voroshylov, durumu şöyle özetledi: ‘’Şu an yalnızca düşmanı tutabiliyoruz fakat F-16 uçaklarıyla karayı, havayı ve denizleri kontrol edebiliriz’’
O günlerde Ukrayna Hava Kuvvetleri, en iyi iki pilotunu da Washington’da milletvekillerine lobi yapmak amacıyla görevlendirdi. Kimliği gizli tutulan “Juice” ve “Moonfish” kod adlı pilotlar, ABD savaş uçaklarının Ukrayna Hava Kuvvetlerinin teknolojik oyun alanını eşitlemeye yardımcı olacağını söyledi.
Ukrayna’nın MiG-29 uçakları gibi Sovyetlerden devraldığı Sukhoi Su-27 uçakları ise neredeyse hiç varlık gösteremedi. Yine de bu uçaklar için de 2014 yılında Donbass çatışmaları başladığında modernizasyon programları başlatıldı. Hala kullanılabilen Ukrayna Su-27’leri muhtemelen SU-27-UB-1M, SU-27-S-1M ve SU-27P-1M varyantlarında olabilir.
Birbirleriyle çelişen raporların verilerine göre aktif kullanılan SU-27 uçak sayısı bakımından bir sonuca varmak güçtür. Çünkü Rusya ile savaş başladığında Ukrayna, az sayıda ülke tarafından kullanıldığı ve Avrupa ülkelerinde olmadığı için bu uçaklar adına herhangi bir ülkeden yardım alamamıştır. Çünkü Su-27 uçaklarının ihracat versiyonu, SSCB yıkılana kadar geliştirilmemiş, sonraki yıllarda da bu uçağa yönelik böyle bir ihtiyaç duyulmamıştır.
Ukrayna neden F-16 istiyor?
Hava muharebelerinde geçerliliğini kaybetmemiş bir kaide: ‘’Hava savaşında ilk ateş eden kazanır’’
Bu hususta Ukrayna, savaşın başında yüksek irtifalara çıkamadığı gibi radarları da genellikle Rus savaş uçaklarından daha ilkel olduğu için Rus savaş uçaklarını tespit etmekte çok zorlandı.
Havadaki çarpışmalardan da genellikle yenik bir şekilde ayrıldı. Örneğin ABD’ye lobi faaliyeti için gönderilen Juice kod adlı pilot Fox adlı kanala şunları söyledi: “Eğer bir Rus savaş uçağıyla yüz yüze dövüşüyorsanız, füzeyi fırlattığında onu radar ekranında bile bulamazsınız. Onların yolunu kesmek neredeyse bir intihar görevidir’’
Ukraynalı karar vericiler bu noktada, etrafındaki eski Varşova Paktı ülkelerinin izlediği yolu izlemeye karar verdi. Uçak konusundaki tercihlerini F-16’dan yana kullandılar. Savaşın başladığı yılda ilginç bir şekilde Doğu Avrupa ülkeleri F-16 uçaklarını kullanıma alırken, Batı Avrupa ülkeleri de envanterindeki F-16 uçaklarını çıkarmaya başlamıştı.
Ukrayna böylece hem Batı Avrupa ülkelerinden kolayca uçak alacak, hem de F-16 alt yapısına kavuşan Doğu Avrupa ülkelerinden sürekli teknik destek alabilecekti. Böylece savaşın göklerdeki akıbetini değiştirebilecekti.
Defence One’a açıklama yapan Moonfish kod adlı pilota göre Ukrayna’nın şu an savaş uçaklarından daha fazla pilotu vardı ve Ukrayna’nın iş gücü sorunu yoktu. Bu yüzden pilotlar ve yer ekibi, Batı ülkelerinin artık kullanmayacağı F-16’ları istiyordu. Ona göre çeşitli görevler için uzmanlaşabilecek pilotlar, birkaç gün içinde uçakları kontrol edecek duruma gelebilirdi.
Uzmanlar ise Ukrayna’ya verilecek F-16’ların akıbeti konusunda görüş ayrılığı yaşadı. Bir kesim F-16’ların Ukrayna’nın savaşın gidişatını değiştirme konusunda fayda sağlamayacağını düşünürken, bir kesim de uçakların Batı ülkeleriyle ilişkileri derinleştirmek konusunda bir araç olduğunu düşünmeye devam ediyor.
Ukrayna’nın F-16 talebi, Rusya – Ukrayna savaşı öncesine dayanıyor
Haziran 2021’de dünyanın en büyük savunma yüklenicisi Lockheed Martin, hava kuvvetlerini modernleştirmeyi planladığı için Ukrayna’ya yeni bir F-16 Blok 70/72 çok amaçlı savaş uçağı teklif etti. Ukrayna, o günlerde de yaşlanan Sovyet yapımı uçak filosunun yerine yeni veya kullanılmış savaş uçakları satın almak istiyordu. Yani Ukrayna’nın 2. el F-16 talebi, Rusya ile başlayan savaşın öncesine dayanıyor.
Şayet Ukrayna bu uçakları envanterine katmış olsaydı, muhtemelen kendisine hibe edilecek fazladan F-16 uçaklarını ABD’nin desteği ile sadece Blok 70/72 seviyesine getirmek için uğraşacaktı. Bilindiği gibi uçağın üreticisi olan Lockheed Martin şirketi, F-16’ların savaş yeteneklerini Blok 70/72 konfigürasyonuna getirmek için ikinci el avcı uçaklarının modernizasyon paketini de sunuyor.
Ukrayna için F-16 Koalisyonu oluşturuldu. Hangi ülkeler Ukrayna’ya F-16 verecek?
F-16 eğitim koalisyonu olarak da bilinen birlikteliğin ilk adımları, 11 Temmuz 2023 tarihinde NATO faaliyetleri kapsamında düzenlenen Vilnius Zirvesi sırasında gerçekleştirildi. Başlangıçta koalisyon, Danimarka, Hollanda, Belçika, Kanada, Lüksemburg, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, İsveç ve Birleşik Krallık olmak üzere 11 ülkeden oluşuyordu.
Dönemin Ukrayna Savunma Bakanı Oleksii Reznikov tarafından ABD filmi Ocean’s Eleven’a atıfta bulunarak “Ocean’s 11” adı verildi. 22 Ağustos’ta Yunanistan’ın da koalisyona katıldığı açıklanırken, 24 Ağustos’ta ABD de eğitim çalışmalarına katıldığını duyurdu. Akabinde Ukrayna pilotları ve yer ekibi, Birleşik Krallık, Danimarka, Romanya, Hollanda ve ABD tarafından eğitime alındı. Daha sonra Yunanistan, Bulgaristan ve Fransa, pilot ve yer ekiplerine çeşitli iş bölümleri üzerine eğitimler vermek üzere bu koalisyona dahil oldu.
Eğitimler devam ederken, F-16 koalisyonunun 3. ayında Lockheed Martin yetkilileri ile Romanya ve Hollanda savunma bakanlıkları Romanya’da Avrupa F-16 Eğitim Merkezi’nin (EFTC) resmi açılışını yaptı. Romanya’nın Fetești kenti yakınlarındaki Romanya Hava Kuvvetleri 86. Hava Üssü’nde bulunan uçuş eğitim tesisi, Rumen ve Ukraynalı pilotları eğitmeye başladı. Hollanda, uçuş eğitimi için 18 kadar F-16 uçağını sağlama sözü verdi.
Yaklaşık 6 ay sonra da Ukraynalı pilotların eğitiminin tamamlandığına dair haberler gelmeye başladı. Bu haberlerden sonra da hangi ülkenin kaç F-16 hibe edeceğine dair sonuçlar ortaya çıktı.
Hollanda Savunma Bakanı Kajsa Ollongren, Temsilciler Meclisi’ne yaptığı açıklamada, Hollanda’nın en az 18 adet F-16’sını Ukrayna’ya sunacağını söyledi. Ancak transfer hemen olmayacağını, savaş uçaklarına uygulanan askeri teknoloji ve teçhizatın ihracatı için bir lisansın gerekli olduğunu ve bu lisansın verilmesi gerektiğini ekledi.
2024 yılının ilk aylarında Danimarka, 19 adet F-16 uçağını Ukrayna’ya hibe edeceğini ve teslimatın bu yılın yaz aylarında gerçekleşeceğini açıkladı. Ancak Danimarka Savunma Bakanı Troels Lund Poulsen daha önce, Ukrayna’nın bağışlanan uçakları kullanabilmesi için yerine getirilmesi gereken çeşitli koşullar olduğunu dile getirmişti.
Aynı günlerde Norveç, önce iki adet F-16’yı eğitim maksadıyla vereceğini daha sonra 20 civarı F-16’yı hibe edeceğini belirtti. Belçika da sayı belirtmemekle birlikte 2025 yılı itibariyle F-16 tedarikini sağlanacağını açıkladı.
Danimarka, Hollanda, Norveç ve Belçika tarafından tedarik edilen tüm F-16 uçakları, F-16AM (tek koltuklu) / F-16BM (ikiz koltuklu) Block 15 Mid-Life Update (MLU) varyantları olacağı belirtiliyor. Bu varyantlar F-16C/D Blok 50/52’ye benzerliği ile ön plana çıkıyor.
Ukrayna için F-16 savaş uçaklarının artıları ve eksileri nelerdir?
Artıları
- Kara saldırıları, elektronik harp, yakın hava desteği ve hava savunması gibi birçok görevi yerine getirebilir.
- Aviyonik, radar ve silah sistemleri ile sürekli yükseltilebilir.
- Yüksek manevra kabiliyetine sahiptir.
- Gece veya gündüz her türlü hava koşulunda çalışabilir.
- Farklı roller ve görevler için hızla hazırlanabilir, esnektir.
- Komşu ülkeler hızla F-16 kullanıcısı haline gelmektedir.
Eksileri
- Sukhoi Su-35 gibi gelişmiş Rus uçakları ciddi tehdit unsurudur.
- Sovyet mirası uçaklara kıyasla düzenli bakım gerektirir, hangar masrafları yüksektir.
- Doğaçlama olarak hazırlanmış pistler veya yollardan uçamaz.
- Ukraynalı pilotların ve yer ekibinin İngilizce seviyesi, eğitim programı için yeterli olmayabilir.
- Pilotlar ve yer ekiplerinin uzun ve yoğun bir eğitim programından geçmesi gerekir.
- Rusya, uzun menzilli füzeleriyle çok sayıda hava sahasını vurmuştur.
- Ukrayna’nın ülke geneline yayılmış geniş ama ilkel pist ağı vardır.
- Rus uçak sayısı 1/10 gibi ezici bir üstünlüğe sahiptir.
Sonuç
Ukrayna’nın F-16 savaş uçağı tedarik ederek savaşı kazanamayacağı ortadadır. Ancak Ukrayna Hava Kuvvetleri bugüne kadar sahip olmadığı yetenekleri F-16 uçakları sayesinde kazanabilir.
İyimser senaryoya göre; dikkatli bir planlama doğrultusunda, doğru yer ve zamanı gözeterek F-16’ların özellikle hava önleme görevlerinde büyük ölçüde başarılı olabileceği söylenebilir. ABD ve NATO müttefikleri, Ukrayna’nın hava sahasındaki durumu değiştirmesine yardımcı olabilir ve Ukrayna kuvvetlerine savaşta belirleyici bir avantaj sağlayabilir.
Örneğin F-16 uçakları ile özdeşleşen AMRAAM tipi havadan havaya füzeler, mevcut Ukrayna uçaklarındaki füzelerden daha etkilidir. Çünkü AMRAAM füzeleri için, üretildiği günden bugüne kadar 7 büyük yükseltme yapılmıştır. Muhtemelen Ukrayna, AIM-120D füzelerini tedarik edecektir. Çünkü bu füzeler, ABD ve birçok NATO ülkesi tarafından kullanılıyor.
Ayrıca AMRAAM füzeleri, sadece havadan havaya görevler için kullanılmıyor. Norveç kara konuşlu hava savunma sistemi NASAMS tarafından da ateşlenebiliyor. Ukrayna da NASAMS fırlatıcılarına sahip olduğu için AMRAAM füzelerini zaten kullanıyor.
Yakın geçmişte İngiltere ve Fransa, Ukrayna’ya Storm Shadow/SCALP havadan atılan seyir füzeleri tedarik etti. Bu füzeler F-16 uçakları eşliğinde daha etkin bir şekilde kullanılabilir.
Bunlarla beraber Lockheed Martin menşeili AGM-65 Maverick saldırı füzesi, gemisavar AGM-84 Harpoon füzesi, aynı derecede tanıdık anti-radar AGM-88 HARM ve AGM-158 JASSM seyir füzesi de tedarik edilebilir. Bu füzelerin, Karadeniz semalarındaki üstünlük konusunda Ukrayna için bir avantaj sağlayacağını söylemek mümkündür.
Uçaklarda bulunması muhtemel güncel AN/AAQ-33 Sniper, AN/AAQ-13 LANTIRN veya AN/AAQ-28 LITENING hedefleme ve navigasyon podları da Rus uçak ve helikopterleri karşısında ciddi bir avantaj kazandırabilir.
Kötümser senaryoya göre; Ukrayna tüm çabalarına rağmen, F-16 uçaklarını uçuracak pist ve alt yapıdan yoksun kalabilir veya henüz göreve çıkmadan uçaklarının çoğunu yerde kaybedebilir. Bu doğrultuda Rusya’nın eski Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Ukrayna’nın F-16 uçaklarını alması halinde, bu uçakları 20 gün içinde vurabileceklerini söylemiştir. Rus hava savunma sistemleri kadar, Rus karadan karaya füzeler karşısında da F-16 uçaklarının ciddi şekilde korunması gerekir.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelensky, Kiev’in yaklaşık 160 adet F-16 savaş uçağına ihtiyacı olduğuna inanıyor. Ancak bazı Batılı kaynaklara göre, müttefikler 60 adet civarında uçağın yeterli olabileceğini düşünüyor. Ukrayna Savunma Bakanlığı ise, Kiev’in yeniden 1991 sınırlarına ulaşabilmesi için 4 filo yani 48 adet F-16 savaş uçağına ihtiyacı olduğunu söylemiştir.
Rus askeri uzman ve National Defense dergisinin Genel Yayın Yönetmeni Igor Korotchenko, Batılı ülkelerin Ukrayna’ya 200’e kadar Amerikan F-16 savaş uçağı sağlayabileceğini belirtti. Ancak uzman, Ukrayna’nın F-16 uçaklarını işletmesinin zor olduğunu düşündüğünü ekledi. Uzmana göre Rusya, yine de F-16 konusunu ciddi şekilde ele almak durumundadır.
Ukrayna için savaş koşullarında en ideal savaş uçağı olarak Saab Gripen uçakları gösteriliyor. Çünkü Gripen uçakları F-16’lardan daha az piste ve alt yapı gereksinimine ihtiyaç duyuyor. İsveç, Çekya ve Macaristan stoklarından kolayca tedarik edebileceği söyleniyor. Ancak operasyonel olarak kullanılan Gripen sayısı oldukça azdır ve Ukrayna’nın ihtiyacını karşılaması halinde Çekya ve Macaristan elinde neredeyse savaş uçağı kalmayacaktır. Bu durumda tüm Gripen tedariki İsveç’in üstüne kalacağı için, İsveç de kısa vadede bunu kabul etmeyebilir. Aynı durum Eurofighter ve Typhoon uçakları için de geçerlidir.
Bu noktada yine F-16 uçakları tekrar öne çıkıyor. Çünkü sayı bakımından Gripen savaş uçağından 20 kat fazladır. Bu uçaklar, bugüne kadar 4.500 fazla sayıda üretildi ve 25 ülkede yaklaşık 3.000 adet çalışır durumda F-16 hizmet veriyor.
F-16 savaş uçaklarının Ukrayna’ya transferi, uzun ve pahalı bir eğitim sürecinin ardından, alt yapı koşullarının zorlayıcı durumu sebebiyle oldukça riskli bir iştir. Yine de Volodomyr Zelensky başta olmak üzere tüm Ukraynalılar için F-16 savaş uçakları artık ‘’zafer ve özgürlük yolunda ilerlemek’’ anlamına geliyor.
Ukrayna’nın alması muhtemel F-16AM/BM Blok 15 MLU (Mid-Life Update) uçağının teknik özellikleri
Genel Özellikler
Mürettebat: F-16AM: 1 (pilot) F-16BM: 2 (pilot ve yardımcı pilot/eğitmen)
Boyutlar
- Uzunluk: 3 metre (49.3 ft)
- Kanat Açıklığı: 45 metre (31 ft)
- Yükseklik: 88 metre (16 ft)
- Kanat Alanı: 87 m² (300 ft²)
Ağırlıklar
- Boş Ağırlık: 8.570 kg (18.890 lb)
- Maksimum Kalkış Ağırlığı: 19.200 kg (42.300 lb)
Performans
- Azami Hız: Mach 2+ (2.414 km/s, 1.500 mph)
- Seyir Menzili: 3.220 km
- Savaş Yarıçapı: 550 km
- Servis İrtifası: 15.240 metre (50,000 ft)
- Tırmanma Hızı: 254 m/s (50,000 ft/min)
Motor
- Tip: Pratt & Whitney F100-PW-220/229 veya General Electric F110-GE-100/129 turbofan
İtki Gücü
- F100-PW-220: 17.800 lbf (79 kN) normal itki / 23.830 lbf (106 kN) art yakıcı ile
- F100-PW-229: 17.800 lbf (79 kN) normal itki / 29.000 lbf (129 kN) art yakıcı ile
- F110-GE-100: 17.155 lbf (76.3 kN) normal itki / 28.984 lbf (129 kN) art yakıcı ile
- F110-GE-129: 17.155 lbf (76.3 kN) normal itki / 29.500 lbf (131 kN) art yakıcı ile
Aviyonik ve Elektronik Harp Sistemleri
- Radar: AN/APG-66(V2) çok modlu radar
- Elektronik Harp ve Karşı Tedbirler: AN/ALQ-131 veya AN/ALQ-184 ECM podları, AN/ALR-69 radar uyarı alıcısı, ALE-47 karşı tedbir dağıtım sistemi (Ukrayna’nın günümüz ihtiyacına göre değişkenlik gösterebilir)
- Navigasyon: GPS/INS entegrasyonu
- İletişim: Link 16 taktik veri bağlantısı, UHF/VHF radyo sistemleri
Silah Sistemleri
- Top: 1 × M61A1 20 mm Vulcan top, 511 mermi kapasitesi
- Hava-hava füzeleri: AIM-9 Sidewinder, AIM-120 AMRAAM
- Hava-yer füzeleri: AGM-65 Maverick, AGM-88 HARM, JDAM (GBU-31/32/38), Paveway lazer güdümlü bombalar
- Roket: CRV7 roketleri, Hydra 70 roketleri
- Bombalar: MK-82, MK-84, CBU-87, CBU-97, GBU-10/12/24
Diğer Özellikler
Yakıt Kapasitesi
- Dâhili: 3.175 litre (839 galon)
- Harici: 2 × 1400 litre (370 galon) veya 2 × 2.400 litre (600 galon) droptank
- Uçuş Kontrol: Dijital Fly-by-Wire uçuş kontrol sistemi
